Άρθρο του Μέλους του Δ.Σ. του Σωματείου, Γ. Λεχουρίτη: "Το σχολείο της Κοινότητας και ο ρόλος του στελέχους Πρόληψης"

Το σχολείο της Κοινότητας και ο ρόλος του στελέχους Πρόληψης

Γιώργος Λεχουρίτης^*

Σκοπός του άρθρου είναι να θίξει σε γενικές γραμμές τα προβλήματα που βιώνει το σύγχρονο σχολείο, να επισημαίνει τον πραγματικό του σκοπό αλλά και να τονίσει τον πολυδιάστατο και συνάμα αναγκαίο ρόλο του στελέχους πρόληψης τόσο στη εκπαίδευση, όσο και στην υποστήριξη του σχολείου και της οικογένειας στο πλαίσιο της Κοινότητας.

Το σχολείο, με τη γενικότερη έννοια της παιδείας, είναι ένα σύστημα που αντανακλά το πολιτιστικό επίπεδο ενός τόπου. Αποτελεί ένα από τους πιο σημαντικούς θεσμούς κοινωνικοποίησης. Όλα τα «πολιτισμένα» έθνη επιθυμούν την επαγγελματική και γενική μόρφωση των πολιτών τους και αναγνωρίζουν την ανάγκη στήριξης και ενίσχυσης του σχολείου. H καλλιέργεια του νου με ένα ολιστικό και δημιουργικό  τρόπο  θεωρείται σήμερα τόσο απαραίτητη όσο και η τροφή για το σώμα.

Σκοπός του σχολείου είναι να προάγει τον πολιτισμό και τις ανθρώπινες Αξίες. Για την κατανόηση και τη μετάδοση του πολιτισμού μας από τη μια γενιά στην άλλη, το σπουδαιότερο και αποτελεσματικότερο μέσο είναι το Νέο Ανθρωποκεντρικό Σχολείο. Όμως ο σημερινός πολιτισμός διέρχεται μια κρίση αξιών, νοήματος ζωής και η κρίση αυτή είναι αυτονόητο ότι περνά και στο σχολείο.

Το σημερινό σχολείο δυστυχώς συμβάλει στην εκμάθηση, όχι όμως στη δημιουργική μάθηση. Ελάχιστα καλλιεργείται η κριτική σκέψη, η ευαισθησία, η δημιουργικότητα και η φαντασία του μαθητή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μετατρέπεται ο μαθητής σε άβουλο ον. Δημιουργούνται, έτσι, άτομα με γνώση, χωρίς όμως υπευθυνότητα και προσωπική γνώμη, άτομα που δεν προβληματίζονται, δεν έχουν πνευματικές ανησυχίες και ενδιαφέροντα και γι’ αυτό το λόγο δεν σκέπτονται, δεν κρίνουν, αλλά ούτε και θέλουν να κρίνονται.

Το σημερινό σχολείο δεν αρέσει στους μαθητές. Οι γονείς δεν το εμπιστεύονται και οι καθηγητές δεν εμπνέονται απ’ αυτό. Αποτελεί ένα απαρχαιωμένο σχολείο το οποίο βρίσκεται έξω από την σύγχρονη πραγματικότητα. Το πραγματικό σχολείο πρέπει να ανταποκρίνεται στην κοινωνική πραγματικότητα, δηλαδή να είναι ελκυστικό στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Στόχος του είναι η ολοκληρωμένη γενική μόρφωση των μαθητών αλλά και η καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους.

Το σχολείο πρέπει να αναπτύσσει την κριτική σκέψη και τον κοινωνικό προβληματισμό, την συνεργασία τη συμμετοχή και την αλληλεγγύη των μαθητών. Να σέβεται τη διαφορετικότητα, να συνδέει τον άνθρωπο με την κοινωνία και το περιβάλλον, με γενικό σκοπό τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου, πολίτη ο οποίος θα μπορεί να συμμετέχει στο «κοινωνικό γίγνεσθαι».

Σ’ αυτό το σχολείο η γνώση θα κατακτάται μέσα από τον προβληματισμό και την κατανόηση, την ενεργό συμμετοχή των μαθητών με τη μέθοδο της έρευνας, τη διαρκή επικοινωνία μαθητών καθηγητών, τη συμμετοχή του σχολείου στην κοινωνία-κοινότητα και τη συμμετοχή της κοινωνίας στο σχολείο.

Σ’ αυτό το σχολείο, η Επιστήμη της Πρόληψης έχει σημαντική θέση στα ωρολόγια και τα αναλυτικά προγράμματα. Σκοπός της Πρόληψης είναι να μελετήσει, να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τα σύγχρονα ψυχοκοινωνικά φαινόμενα και συνάμα να εξηγήσει τα βαθύτερα αίτια πού βρίσκονται πίσω από την κοινωνική συμπεριφορά, τη συγκρότηση, εξέλιξη και μετασχηματισμό των δυναμικών διεργασιών του Ανθρώπου και των Ομάδων του. Ο μαθητής, ο παιδαγωγός, ο γονιός μπορούν να γίνουν γνώστες των αλλαγών που συντελούνται και να αποκτήσουν πλήρη συναίσθηση της κοινωνικής πραγματικότητας στη οποία ζουν.

To όραμα της   Πρόληψης      

Η Οικοσυστημική Ανθρωποκεντρική Επιστημολογία επιθυμεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάδυση:

1. της  Συνεργατικής Κοινότητας,

2.του Ανθρωποκεντρικού και Δημοκρατικού Σχολείου και

3.της Παιδαγωγικής Οικογένειας

Μέσα από την οικοδόμηση γέφυρας ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ και ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ  Koινότητας, Σχολείου και Οικογένειας.

H πρόληψη χρειάζεται να εστιάσει την προσοχή της στο Νόημα Ζωής με σκοπό την Ανέλιξη του ανθρώπου και των ομάδων του, μέσα από την δημιουργία μιάς  Νέας Επιστημολογίας στο χώρο των επιστημών του Ανθρώπου.

Πρέπει να υπάρξει μια συγκεκριμένη στρατηγική πρόληψης στο σύνολο του Ελλαδικού χώρου με ξεκάθαρους στόχους, που θα παίρνει υπόψη τους βασικούς παράγοντες που επιδρούν στην ζωή του νέου ανθρώπου. Η οικογένεια, η εκπαίδευση, τα ΜΜΕ, ο ελεύθερος χρόνος, η επαγγελματική αποκατάσταση αποτελούν μερικούς από αυτούς.

Για να διαμορφώσουμε μια Ελεύθερη και Δημοκρατική Κοινωνία, θα πρέπει να δημιουργήσουμε Υπεύθυνους Πολίτες Συνεργάτες και όχι Καταπιεσμένα Ανταγωνιστικά και Εξαρτημένα Ατομα.

Η πρωτογενής πρόληψη έχει σαν βασική υποχρέωση, οι ενέργειές της να επιδρούν στον κοινωνικό ιστό, με στόχο τη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών συνεργατών, απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία ελεύθερων και ευτυχισμένων κοινωνιών.

Η πρωτογενής πρόληψη έχει καθήκον να εμποδίζει τη δημιουργία εξαρτημένων, ανταγωνιστικών και καταπιεσμένων ατόμων, που τόσο αναγκαία είναι στην κάθε μορφής εξουσία.

Ένα ειλικρινές και επιτυχημένο μοντέλο πρόληψης επομένως κινδυνεύει να δεχτεί την αντίδραση της εξουσίας.

Η πρωτογενής πρόληψη δεν μπορεί να υλοποιηθεί σαν γραφειοκρατικός σχεδιασμός. Έχει την ανάγκη της φαντασίας, της ευαισθησίας, του ανθρωπισμού, της διορατικότητας και βεβαίως της γνώσης.

Η πρωτογενής πρόληψη αποτελεί μορφή «κοινωνικής, παιδαγωγικής εργασίας». Είναι απαραίτητο να χαρακτηρίζεται από ευαισθησία, προοπτική και φαντασία.

Να εμπεριέχει προτάσεις «στάσεων ζωής» και να θεμελιώνει την επιτυχία της, στην ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας.

 Πρόληψη σημαίνει ουσιαστικά πρόταση ενός άλλου τρόπου ζωής, με ενδιαφέροντα, αξίες, στόχους, συλλογικότητα, μαχητικότητα, αξιοπρέπεια. 

Ωστόσο, πέρα από τα προβλήματα «γνωστικού» περιεχομένου στο σχολείο, προκύπτουν και άλλα θέματα. Το σχολείο ως πολυδιάστατο σύστημα απασχολεί ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους οι οποίοι πρέπει να συνεργαστούν είτε είναι καθηγητές, είτε μαθητές, είτε γονείς. Όπως είναι λογικό, συχνά εμφανίζονται προβλήματα στις μεταξύ τους σχέσεις με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση η οποία να επηρεάζει την εύρυθμη λειτουργία του σχολείου. Για να λυθούν αυτά τα προβλήματα τόσο μεταξύ καθηγητών όσο και μαθητών αλλά και γονιών πρέπει να υπάρχουν κάποιοι ειδικοί οι οποίοι με τις γνώσεις του να μπορούν να βοηθήσουν στην εξάλειψη τέτοιων περιστατικών.

Το Πανελλαδικό Δίκτυο των Κέντρων Πρόληψης είναι ο Αρμόδιος Φορέας για την Ευαισθητοποίηση και Εκπαίδευση της Κοινότητας στα ζητήματα της Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και Πρόληψης των Εξαρτήσεων, μέσα από παρεμβάσεις στα Σχολεία, στους Βρεφονηπιακούς Σταθμούς, στην Οικογένεια, στην Κοινότητα.

Ο ρόλος των στελεχών πρόληψης στην εκπαίδευση πέρα από ψυχοπαιδαγωγικός είναι ερευνητικός αλλά και συμβουλευτικός. Τα στελέχη πρόληψης χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της Ολιστικής  Συστημικής Μεθοδολογίας μπορούν να οργανώσουν παρεμβάσεις πρόληψης μέσα από θεματικές ενότητες στα σχολεία για διάφορα θέματα όπως τα αίτια της σχολικής αποτυχίας, η παιδική παραβατικότητα, τους εθισμούς, την δυναμική της ομάδας και το συνεργατικό μοντέλο, την αυτοεκτίμηση, τη βία και γενικότερα ζητήματα που προβληματίζουν τη σχολική ζωή.

Σύμφωνα με τους Molnar A.,Lindquist B.(1999), «H οικοσυστημική προσέγγιση των σχολικών προβλημάτων θα σας βοηθήσει να δείτε τα προβλήματα μέσα στο διαπροσωπικό τους περίγυρο και ν’ αλλάξετε τη στάση σας απέναντι στις χρόνιες προβληματικές καταστάσεις»

Τα προβλήματα σχέσεων, βίας και επιθετικότητας αν τα δούμε απ’ την οικοσυστημική άποψη δε θεωρούνται αποτέλεσμα των ελλείψεων του ατόμου ή των ανεπαρκειών του, αλλά μέρος μιας μορφής κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.

Τα αποτελέσματα των προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης θα χρησιμοποιούνται για την ανάδειξη και την επίλυση των προβλημάτων της εκπαίδευσης, της οικογένειας και της κοινότητας.

Συγκεκριμένα, το στέλεχος πρόληψης χρησιμοποιώντας μεθόδους της επιστήμης του (έρευνα δράσης, συνεντεύξεις, παρατήρηση, σχεδιασμός προγραμμάτων παρέμβασης στην Κοινότητα) μπορεί να εντοπίσει προβλήματα αλλά και εναλλακτικές λύσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους αλλά και  στα προβλήματα μεταξύ καθηγητών, μαθητών και οικογένειας.  Σκοπός του είναι να αναδείξει τα προβλήματα των μεταξύ τους σχέσεων και να συμβάλει στην επίλυση τους έτσι ώστε να μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο, οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές και στάσεις, οι οποίες παρεμποδίζουν την ομαλή διεξαγωγή της σχολικής διαδικασίας, της οικογενειακής λειτουργικότητας και της αυτόνομης ανάπτυξης της προσωπικότητας του Ανθρώπου και της Ομάδας.

Δυσάρεστα περιστατικά που ακούμε κατά καιρούς από τα ΜΜΕ όπως περιπτώσεις παιδεραστίας, θέματα επιθετικότητας και βίας μεταξύ των μαθητών, ο εθισμός από το Διαδύκτιο, τα ναρκωτικά και πολλά άλλα προβλήματα τα οποία επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη των παιδιών, μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν αν υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες, τα στελέχη πρόληψης σε κάθε Κοινότητα η Περιφέρεια ως οι αναγνωρισμένοι Λειτουργοί της Πολιτείας  οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν με την γνώση τους στην ανίχνευση και αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων. Επιπλέον, το στέλεχος πρόληψης ως σύμβουλος στην Κοινότητα μπορεί να εντοπίσει πιθανά προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ σχολείου και κοινότητας.

Για να πετύχει στο μέγιστο η σχολική διαδικασία,  πρέπει να υπάρχει συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ σχολείου και κοινότητας. Το σχολείο αποτελεί κομμάτι της κοινότητας και της ευρύτερης κοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι σχολείο κοινότητα και κοινωνία αλληλεπιδρούν. Αυτή η αλληλεπίδραση επηρεάζει και τα τρία συστήματα με αποτέλεσμα να εμφανίζονται διάφορα προβλήματα.

Το στέλεχος πρόληψης ως σύμβουλος στο πλαίσιο της Κοινότητας μπορεί να γίνει ο διαμεσολαβητής και να βοηθήσει να ξεπεραστούν τα μεταξύ τους προβλήματα με σκοπό την δημιουργική συνεργασία γονέων και σχολείου.

Στα πλαίσια της σχολικής ζωής, τα στελέχη πρόληψης ως σύμβουλοι Κοινότητας  μπορούν να οργανώνουν «Σχολές, Ομάδες Γονέων» με σκοπό την ενημέρωση και ψυχοεκπαίδευση των γονιών για οποιοδήποτε πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές-παιδιά τους αλλά και θέματα που σχετίζονται με τη σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών, καθώς επίσης και ζητήματα που αφορούν την ποιότητα των σχέσεων στο Ζευγάρι και την επικοινωνία στην Οικογένεια. Επίσης μπορούν να οργανώνουν και «Ομάδες Συνάντησης Παιδαγωγών», βρεφονηπιακών σταθμών, Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, με στόχο την βαθύτερη κατανόηση των μαθητών και την ψυχοπαιδαγωγική τους αντιμετώπιση. Μπορούν να οργανώσουν και Προγράμματα Βραχείας Συμβουλευτικής Υποστήριξης για Άτομα, Ζευγάρια, Οικογένειες, καθώς και δίκτυο παραπομπών στο πλαίσιο της Κοινότητας.

Στην κατεύθυνση αυτή, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι μπορούν  να επισκεφτούν τα Κέντρα Πρόληψης, τα οποία έχουν ως αντικείμενό τους τη βραχεία ψυχολογική στήριξη της σχολικής κοινότητας (γονιών, μαθητών, εκπαιδευτικών). Ο ρόλος αυτών των υπηρεσιών συμβουλευτικής υποστήριξης είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον διευκολυντικό για την εύρεση κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων, ώστε να εφαρμοστούν οι κατάλληλες συμπεριφορές και στάσεις αντιμετώπισης, που προάγουν την ωριμότητα, την υπευθυνότητα και την προσωπική ανάπτυξη. 

Μια νέα ριζοσπαστική πολιτική για την Πρωτογενή Πρόληψη  και την Αγωγή Υγείας μπορεί και πρέπει να στηριχτεί στο οικοσυστημικό μοντέλο και να είναι ταυτόχρονα  πολυεπίπεδη (να περιλαμβάνει δηλαδή το συντονισμό, την επικοινωνία και τη συνεργασία της Κεντρικής Διοίκησης, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Κοινωνικών Φορέων κάθε κοινότητας) και πολυεστιακή (να εμπεριέχει στο πλαίσιο της παρέμβασής της, την περιφέρεια, το Δήμο και τα όργανα του Δήμου, το Κοινωνικό Δίκτυο των πολιτών).

Η Λειτουργικότητα ενός προγράμματος Πρόληψης και Αγωγής Υγείας στο πλαίσιο της κοινότητας επί της ουσίας καθορίζεται από το σκοπό, τις αξίες στις οποίες στηρίζεται, τις αρχές λειτουργίας του, τους νέους  εξελισσόμενους ρόλους, στους οποίους εισάγονται τα στελέχη του, τη στρατηγική και τη μεθοδολογική προσέγγιση  που ακολουθεί, τους στόχους παρέμβασης και τα τακτικά βήματα που επιλέγει για την επίτευξη της επιδιωκόμενης  λειτουργικής έκβασης, η οποία για την πρόληψη είναι η ολόπλευρη (σωματική-ψυχική-κοινωνική και πνευματική) ανάπτυξη του ανθρώπου και των ομάδων του.

Οι δραστηριότητες Πρωτογενούς Πρόληψης, Αγωγής και Προαγωγής Υγείας, δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται μηχανιστικά και αθροιστικά αλλά σαν ένα οργανωμένο σύνολο, σαν ολότητα και στην αμοιβαία αλληλεπίδρασή τους.

Ζητούμενο παραμένει ακόμη η θεσμική αναγνώριση του ρόλου των στελεχών πρόληψης ως λειτουργών πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας από την Ελληνική Πολιτεία, καθώς και της θεσμικής κατοχύρωσης του ρόλου της Πρωτογενούς Πρόληψης ως αναπόσπαστου και οργανικού τομέα στο συνεχές: Πρόληψη-Θεραπεία-Αποκατάσταση, στο  πλαίσιο της Κοινοτικής Ψυχικής Υγείας.

 

^* Ψυχολόγος, Μέλος του Δ.Σ. του Σωματείου των Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης