Φοίβος Ζαφειρίδης: Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι εξ ορισμού εξαρτητικές

20 Μαρτίου 2010

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΦΟΙΒΟΥ ΖΑΦΕΙΡΙΔΗ

Ποιο είναι το μέγεθος του προβλήματος της  εξάρτησης στην κοινωνία μας;

Η κατάχρηση παράνομων  ναρκωτικών ουσιών αλλά ταυτόχρονα και  η κατάχρηση αλκοόλ αυξήθηκαν  με ταχύτατους ρυθμούς τα τελευταία 20 – 25 χρόνια σε βαθμό που και στην Ελλάδα η εξάρτηση αποτελεί ένα σοβαρότατο κοινωνικό πρόβλημα.

Που οφείλεται αυτή η ραγδαία ανάπτυξη του προβλήματος  της εξάρτησης;

Καταρχήν θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η φαρμακευτική εξάρτηση, από αλκοόλ, παράνομες  ή νόμιμες ναρκωτικές ουσίες αποτελεί πλέον μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Αυτή τη στιγμή εμφανίζονται μαζικά και εξαπλώνονται με ταχύτατους ρυθμούς νέες μη φαρμακευτικές εξαρτήσεις, οι οποίες όμως είναι το ίδιο επικίνδυνες με τις πρώτες.  Παραδείγματος χάριν η εξάρτηση από το διαδίκτυο, η εξάρτηση από τα τυχερά παιχνίδια, από το Lifestyle, από την εργασία, την εξουσία και τη δύναμη, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής. Όλα αυτά δείχνουν ότι οι σύγχρονες κοινωνίες είναι εξ ορισμού εξαρτητικές. Αυτό κατά τη γνώμη μου ερμηνεύεται από το τεράστιο κενό που δημιουργεί στην ανθρώπινη ύπαρξη μια κοινωνία που διαμορφώθηκε όχι για να καλύπτει τις ανάγκες των ανθρώπων αλλά την οικονομία της ελεύθερης αγοράς.

Ναι αλλά σε σχέση με πριν από είκοσι χρόνια, τι έχει αλλάξει αφού είχαμε το ίδιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα;

Βεβαίως και πριν 30 – 40 χρόνια καπιταλισμό είχαμε, αλλά δεν είχαμε το σημερινό ασύδοτο καπιταλισμό των ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Αυτός ο ύστερος καπιταλισμός αποδιοργάνωσε πλήρως την κοινωνία και τους ανθρώπους, είναι ανίκανος να προσδώσει οποιοδήποτε νόημα ζωής στους ανθρώπους και έτσι οι άνθρωποι προσφεύγουν σε οποιαδήποτε κατάσταση ικανή να τους προσφέρει ένα ψευδονόημα. Άλλοι προσφεύγουν στην υπερκατανάλωση άχρηστων υλικών αγαθών, άλλοι σε χαρτορίχτρες και καφετζούδες, άλλοι σε επιστήμονες ή τσαρλατάνους ψυχοθεραπευτές και τέλος άλλοι προσπαθούν να καλύψουν το κενό τους από μία συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Μπορεί το πολιτικό σύστημα να επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό την ψυχική ισορροπία  των ανθρώπων;

Ακόμα χειρότερα. Μπορεί ακόμα να θέσει σε κίνδυνο και την ίδια τους τη ζωή. πάρτε το παράδειγμα της France Telecom από τη στιγμή που ιδιωτικοποιήθηκε και δουλεύει με κριτήρια ελεύθερης αγοράς. Οδήγησε στην αυτοκτονία αρκετούς εργαζόμενους και πολλοί περισσότερους στη λήψη ψυχοφαρμάκων. Είναι προφανές ότι το ιδιωτικό management της εταιρείας με μοναδικό στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας οδήγησε σε καταστροφή των ανθρώπινων σχέσεων, σε μοναξιά, σε ακραίο ανταγωνισμό, σε κυνισμό και γενικά σε απανθρωποίηση. Αυτά όλα είναι που έκαναν τους ανθρώπους της France Telecom να αρρωσταίνουν ψυχικά, ακόμα και να αυτοκτονούν. Αν όλα αυτά τα είδαμε να συμβαίνουν στο μικρομέγεθος μιας εταιρείας φαντάζεστε ποιες είναι οι επιπτώσεις των ίδιων πολιτικών όταν εφαρμόζονται σε ολόκληρη την κοινωνία.

Γιατί η επιστήμη, που αντιμετώπισε με επιτυχία τόσα προβλήματα υγείας του σύγχρονου ανθρώπου, απέτυχε στον τομέα της πρόληψης και της θεραπείας των εξαρτήσεων;

Από όλα τα παραπάνω νομίζω ότι είναι εύκολο πλέον κανένας να συμπεράνει τους λόγους της αποτυχίας. Η επιστημονική κοινότητα αναλώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες σε διαχειριστικές προτάσεις που δε λύνουν οριστικά το πρόβλημα, αλλά απλά κουκουλώνουν τα συμπτώματα. Απέφυγε έτσι να πει όλη την αλήθεια. Να πει δηλαδή ότι θεραπεία του προβλήματος, των συνεχώς εξαπλούμενων εξαρτήσεων αποτελεί η ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.

Στον τομέα της εξάρτησης μια σειρά από αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα κατάφεραν να αλλάξουν τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των εξαρτημένων ανθρώπων. Πως το κατάφεραν;

Αυτά τα εγχειρήματα κατάφεραν να θεραπεύσουν / αλλάξουν τους εξαρτημένους ανθρώπους χάρη στο γεγονός ότι υιοθέτησαν μια κουλτούρα εσωτερικής λειτουργίας που δεν είχε καμία σχέση με την καπιταλιστική πραγματικότητα. Αυτή η κουλτούρα ήταν πιο κοντά στις παραδοσιακές κοινοτικές αξίες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η ισοπολιτεία και δεν είχε καμία σχέση με την καπιταλιστική κουλτούρα. Αυτό τελικά αποδείχτηκε φάρμακο για τη θεραπεία των πονεμένων ανθρώπων.

Πώς επηρέασαν αυτά τα εγχειρήματα τις αντιλήψεις μας για το φαινόμενο της εξάρτησης;

Μετά την επιτυχία των αυτοδιαχειριζόμενων εγχειρημάτων ήταν επόμενο να καταλάβουμε ότι πολλές από τις αντιλήψεις μας για το φαινόμενο της εξάρτησης ήταν απολύτως λανθασμένες. Για παράδειγμα πως μπορούμε ακόμα και σήμερα να ισχυριζόμαστε ότι το φαινόμενο της εξάρτησης είναι κατεξοχήν βιολογικό φαινόμενο όταν πρωτοβουλίες πασχόντων πολιτών καταφέρνουν να το θεραπεύσουν χωρίς τη χρήση φαρμακευτικών ουσιών, ενώ αντίθετα θεραπευτικά εγχειρήματα που στηρίζονται σε φαρμακευτικές ουσίες αποτύγχαναν και αποτυχαίνουν σταθερά στην αντιμετώπιση του;

Σε σχέση, ας πούμε, ειδικότερα για τη συμπωματική αντιμετώπιση των ναρκωτικών, υπάρχουν κατά κάποιο τρόπο δύο σχολές θα έλεγε κανείς. Από τη μια το κατασταλτικό μοντέλο και από την άλλη ένα ποιο φιλελεύθερο που αντιμετωπίζει ποιο φιλικά τον χρήστη. Η Ελλάδα πού κινείται;

Η νομοθεσία στην Ελλάδα δεν είναι ακραία κατασταλτική χάρη σε κάποιες βελτιώσεις που έγιναν στον αρχικό νόμο του 1987. Παρόλα αυτά ο νόμος είναι επί της ουσίας άδικος. Ορίζει αυθαίρετα κάποιες φαρμακευτικές ουσίες ως παράνομες και εν συνεχεία τις καταδιώκει με αυστηρότητα. Επ’ αυτού έχω να παρατηρήσω τα εξής: πρώτον αυτή η πολιτική εφαρμόζεται εδώ περίπου και εκατό χρόνια από τα σύγχρονα κράτη της δύσης χωρίς κανένα απολύτως θετικό αποτέλεσμα. Δεύτερον σε μια εποχή που οι σύγχρονες κοινωνίες μαστίζονται από ακραίες εξαρτητικές συμπεριφορές, που περιγράψαμε πιο πάνω, με ποιο δικαίωμα απομονώνουμε κάποιες από αυτές τις εξαρτητικές συμπεριφορές και τις θέτουμε εκτός νόμου; Δεδομένου ότι οι επιπτώσεις στην ψυχική ανθρώπινη υγεία είναι οι ίδιες, αυτή η μονομερής καταστολή της παράνομης φαρμακευτικής εξάρτησης ή θα πρέπει να αρθεί ή θα πρέπει να επεκταθεί σε όλες τις βλαπτικές για την ψυχική υγεία εξαρτήσεις. Δηλαδή θα πρέπει ενδεχομένως να τεθεί εκτός νόμου η εμπορία και η διακίνηση ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ο τζόγος, το αλκοόλ και τα λοιπά. καταλαβαίνετε λοιπόν το μέγεθος της υποκρισίας που συνιστά αυτή η μονομερής κατασταλτική πολιτική. Σίγουρα λοιπόν για να είμαστε ειλικρινείς θα πρέπει να υιοθετήσουμε μια περισσότερο ανεκτική στάση απέναντι σε αυτούς τους συνανθρώπους μας που δεν επιλέγουν μια νόμιμη εξαρτητική συμπεριφορά αλλά μία παράνομη. Αυτά όλα βέβαια έχοντας επίγνωση ότι μια φιλελεύθερη πολιτική απέναντι στις λεγόμενες παράνομες φαρμακευτικές ουσίες δεν θα προσφέρει μια τελική λύση αλλά θα συνεισφέρει σε μια πιο δίκαιη αντιμετώπιση κάποιων συνανθρώπων μας.

Εξαρτήσεις και κοινωνία Θεραπευτικές κοινότητες: Ομάδες αυτοβοήθειας

Συγγραφέας :  Ζαφειρίδης, Φοίβος

Εκδοτικός Οίκος: ΚΕΔΡΟΣ

Γιατί η επιστήμη, που αντιμετώπισε με επιτυχία τόσα προβλήματα υγείας του σύγχρονου ανθρώπου, απέτυχε στον τομέα της πρόληψης και της θεραπείας των εξαρτήσεων; Γιατί, αντίθετα, πρωτοβουλίες πολιτών, όπως τα αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα των ΑΑ και των θεραπευτικών Κοινοτήτων της δεκαετίας του 1960 κατάφεραν να αλλάξουν τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των εξαρτημένων ανθρώπων, προς μεγάλη έκπληξη της επιστημονικής κοινότητας και της κοινωνίας;

Πώς επηρέασαν αυτά τα εγχειρήματα τις αντιλήψεις μας για το φαινόμενο της εξάρτησης; Πώς σχετίζεται η κοινωνία με τη συνεχιζόμενη εξάπλωση των εξαρτήσεων και την αδυναμία θεραπείας του προβλήματος; Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα στα οποία επιχειρούν να απαντήσουν τα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα άρθρα του Φοίβου Ζαφειρίδη, τα οποία, ταξινομημένα κατά χρονολογική σειρά, περιλαμβάνονται στο ανά χείρας βιβλίο.

Προτιμήθηκε η χρονολογική σειρά προκειμένου ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθεί την εξέλιξη των σκέψεων και των προβληματισμών του συγγραφέα σε σχέση με τις εκάστοτε ισχύουσες κοινωνικές συνθήκες και την επιστημονική πρόοδο, ενώ πολλά από τα παλαιοτέρα άρθρα συνοδεύονται από εκτεταμένα σχόλια που γράφτηκαν ειδικά για το βιβλίο αυτό, προκειμένου να βοηθήσουν τους φοιτητές και τους νέους επιστήμονες στην πληρέστερη κατανόηση των διαφορετικών πλευρών του φαινομένου της εξάρτησης.

Ο Φοίβος Ζαφειρίδης είναι ψυχίατρος ειδικευμένος στην κοινωνική ιατρική και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης. Ίδρυσε τη Θεραπευτική Κοινότητα "Ιθάκη" το 1983 Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.) το 1987, του οποίου υπήρξε διευθυντής μέχρι το 1995. Έκτοτε, εργάζεται στο τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ, ως αναπληρωτής καθηγητής, όπου διδάσκει ψυχολογία των εξαρτήσεων και ανθρωπιστική ψυχολογία / ψυχοθεραπεία. Παράλληλα, είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ.

Αναδημοσίευση από την Πυξίδα της Πόλης